Chu Văn An sinh năm 1292 tại thôn Quang Liệt, huyện Thanh Đàm (nay là làng mạc Thanh Liệt, thị trấn Thanh Trì, Hà Nội). Ông là đơn vị giáo, thầy thuốc, đại quan dưới triều Trần. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, đường chu văn an "tính cương cứng nghị, trực tiếp thắn, sửa mình trong sạch, không ước lợi lộc". Ông ở trong nhà đọc sách, học tập vấn tinh thông, danh tiếng gần xa, "học trò đầy cửa, thường có kẻ đỗ đại khoa".
Từ điển nhân vật lịch sử vẻ vang Việt Nam viết chu văn an là thầy tốt nhưng nghiêm khắc, trọng tài năng của học trò và ghét những người cậy giàu đắm say chơi. Học tập trò của ông có nhiều người giỏi, tất cả công góp nước như Phạm Sư Mạnh, Lê Quát, hai quan mập của triều Trần. Sinh thời, ông được dân chúng tôn là "Vạn nỗ lực sư biểu", nghĩa là bạn thầy chuẩn chỉnh mực muôn thuở của Việt Nam.
Zp NIwne VLw Cc Sg0e FJSQ" alt="*">
Tranh vẽ Chu Văn An. Ảnh: Bảo tàng lịch sử hào hùng Việt Nam
Mở ngôi trường dân lập, dạy dỗ học cho nhân dân cả nước
Ở thời Chu Văn An, trường học còn rất hiếm. Cả nước chỉ gồm một ngôi trường quốc lập là quốc tử giám ở khiếp đô dành cho con vua, nhỏ quan, sau mở rộng cho tất cả những người tài trong nhân dân theo học. Tứ Thiện Đường, Toát Trai Đường sinh sống Thiên trường (Nam Định) chỉ dành cho con trẻ tôn thất công ty Trần. Trường yên ổn Tử (Quảng Ninh) xuất xắc Hương sơn (Hà Tây cũ) giành cho nhà chùa.
Bởi trường lớp thừa ít, con trẻ của mình nhân dân nhiều phần thất học, đường chu văn an đã mở trường Huỳnh Cung trên quê công ty (Thanh Liệt, Thanh Trì, thủ đô hà nội ngày nay) để dạy học. "Trường tất cả lớp, thư viện.... Học tập trò mang đến học sinh hoạt trường Huỳnh Cung hơi đông, mang lại 3.000", người sáng tác Trần Lê sáng sủa viết vào cuốn Chu Văn An, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Thiếp - cha bậc thầy của giáo dục Việt Nam.
Thời kỳ dạy học nghỉ ngơi Huỳnh Cung, đường chu văn an chuyên truyền đạt kinh khủng Nho giáo, mục đích cao nhất của ông không quanh đó "giáo kính, giáo trung, giáo văn", nghĩa là dạy sự cung kính, trung hậu và văn nhã. Học tập trò sinh hoạt trường Huỳnh Cung cũng chịu ảnh hưởng của thầy Chu khôn xiết lớn.
Trong khoa thi năm 1314, hai học trò của ông đỗ Thái học tập sinh, tương tự học vị tiến sĩ. Việc này tạo tiếng vang phệ trong giới cử tử đương thời. Thầy giáo phố chu văn an và trường Huỳnh Cung được toàn nước biết đến. Trường Huỳnh Cung phát triển thành mốc quan trọng trong lịch sử dân tộc phát triển của nền giáo dục đào tạo Việt Nam. Kể từ đây, bên cạnh trường quốc lập, những trường tư thục phát triển, đông đảo con em mình nhân dân có nơi học tập, sự nghiệp giáo dục giang sơn mở rộng rộng trước.
Trở thành Hiệu trưởng trường Quốc Tử Giám
Sau khi danh tiếng của phố chu văn an và ngôi trường Huỳnh Cung được toàn nước biết tới, ông được vua è cổ Minh Tông mời ra làm tư nghiệp (hiệu trưởng) trường Quốc Tử Giám, trông coi bài toán học cho tất cả nước. Dù được phong chức tứ nghiệp ngôi trường Quốc Tử Giám, trong năm đầu, đường chu văn an chỉ bao gồm trách nhiệm đó là kèm cặp thái tử nai lưng Vượng, huấn luyện và đào tạo vua mới cho nước nhà.
Sau khi nai lưng Vượng (tức vua nai lưng Hiến Tông) lên ngôi năm 1329, chu văn an mới thực sự siêng tâm vào các bước ở ngôi trường Quốc Tử Giám. Ông cho mở có trường, viết Tứ thư thuyết ước, nắm tắt bốn bộ sách lớn là Luận ngữ, dạn dĩ tử, Đại học cùng Trung dung, làm giáo trình dạy học. Tính từ lúc thời đường chu văn an trở về sau, Quốc Tử Giám hàng ngày được củng cố, mở rộng.
Thời gian làm hiệu trưởng trường Quốc Tử Giám đem lại cho phố chu văn an nhiều vinh quang đãng mới, cơ mà cũng khiến cho ông gặp đầy sóng gió. Vua Hiến Tông, học tập trò của ông ngơi nghỉ ngôi được 2 năm thì qua đời, công phu hơn mười năm huấn luyện và đào tạo khó nhọc và hi vọng củng thế nhà nai lưng của thầy trò tiêu tan.
Lúc này, vua trằn Dụ Tông lên thay, triều chính nước nhà rối ren. Vua yêu thích mê tửu sắc, lạnh nảy, nông cạn. Vào triều, quyền gian links hoành hành, bên phía ngoài giặc giã dấy lên cướp bóc. Thấy chính vì sự bê bối, bên giáo chu văn an phẫn nộ. Ông vẫn viết Thất trảm sớ, đòi chém 7 kẻ nịnh thần, đa số là bạn quyền cầm cố được vua yêu. Mặc dù bị vua Dụ Tông phớt lờ, tấu sớ của hiệu trưởng trường văn miếu gây chấn cồn dư luận vị theo quy định lúc bấy giờ, chỉ quan Ngự sử mới được quyền can gián vua.
Rời ghê thành về Chí Linh dạy học cho tới cuối đời
Theo Đại Việt sử cam kết toàn thư, sau khi dâng Thất trảm sớ tuy vậy không được vua trả lời, chu văn an rời kinh thành về vùng khu đất Chí Linh (Hải Dương) mở trường liên tiếp dạy học. Dù cho là nơi rạm sâu thuộc cốc, số học trò cho với thầy Chu vẫn đông. Thời điểm này, chu văn an lấy hiệu là Tiều Ẩn, chỉ lấy việc dạy học, có tác dụng thơ mang lại vui.
Từ khi phố chu văn an về, Chí Linh dấy lên trào lưu học tập, không ít người dân học tốt nổi tiếng. Đặc biệt, ngơi nghỉ đời đơn vị Mạc, huyện này có bà Nguyễn Thị Duệ thi đỗ tiến sĩ, là thiếu nữ tiến sĩ đầu tiên và tốt nhất của nước ta thời phong kiến. Ngoài ra còn có Nguyễn Phong, bắt đầu 14 tuổi đã cùng phụ thân thi đỗ kỳ thi Hương, 26 tuổi đỗ tiến sĩ.
Những ngày dạy dỗ học ở Chí Linh, đường chu văn an còn trồng cây thuốc, nghiên cứu và phân tích y học, giúp fan dân chữa bệnh. Mặc dù ở xa, các học trò cũ đã làm cho quan vẫn trở lại thăm ông. Đại Việt sử ký viết lúc học trò về thăm, ai có tác dụng điều gì chưa đúng phép, ông vẫn chặt chẽ dạy bảo. Điều này khiến học trò càng thêm kính mến.
Gw CKAmz TFNj Uca9Blg" alt="*">
Tượng thầy giáo chu văn an trong khuôn viên trường THPT chu văn an (Hà Nội). Ảnh: Quỳnh Trang
Cuối đời, đường chu văn an sống chậm chạp trong cảnh nghèo, vui cùng với lớp học, văn chương. Triều đình nhiều lần mời về dẫu vậy ông nhất mực từ chối. Tuy nhiên lòng ông vẫn nhắm đến nhà Trần. Sau khi vua è Nghệ Tông dẹp im loạn Dương Nhật Lễ, rước lại được ngôi vua, phố chu văn an dù tuổi tác cao vẫn về triều chúc mừng. Việc làm kia của ông khiến nhân dân cùng sĩ phu đương thời quý trọng.
Trở lại Chí Linh, Chu Văn An bây giờ gần 80 tuổi, ốm nặng. Mon 11/1370, ông trút tương đối thở cuối cùng. Sau lúc mất, triều đình đã đưa phố chu văn an vào thờ ngơi nghỉ Văn Miếu, xem ông ngang hàng với phần đa bậc thánh hiền đức ngày xưa.
"Suốt cuộc đời mình, phố chu văn an không lúc nào biếng nhác sự nghiệp giáo dục... Điểm nổi bật trong công lao góp phần của ông là bài toán sáng lập phải trường học tập trong nhân dân; câu hỏi học và dạy có kết quả lớn. Trường Huỳnh Cung ghi lại một mốc quan trọng trong lịch trình cải tiến và phát triển sâu rộng của nền giáo dục nước ta", tác giả Trần Lê sáng khẳng định.
Năm 2018, nước ta đã xuất bản hồ sơ kỹ thuật về danh nhân phố chu văn an để kiến nghị UNESCO phối kết hợp tổ chức lưu niệm 650 năm ngày mất của ông vào thời điểm năm 2020. Phó quản trị Hội đồng di sản văn hóa non sông Đặng Văn Bài khẳng định Chu Văn An có ảnh hưởng lớn cho tới nền giáo dục Việt Nam. Bốn tưởng khá nổi bật của ông là tự học, tự lập, tiếp thu kiến thức suốt đời với là tấm gương tôn sư trọng đạo.
Để tưởng nhớ Chu Văn An, những đường phố, trường học khắp toàn quốc được để theo tên ông. Cách đây không lâu nhất, trường bòng - đường chu văn an vừa lưu niệm 110 năm thành lập. Giữa khoảng sân của ngôi trường cổ kính, tượng đài đường chu văn an đứng lừng lững như hình tượng nhắc nhở thầy trò cần phấn đấu học tập. Vào hầu như dịp như năm học mới hay ngày 20/11, nhiều thầy cô, học tập sinh, cựu học viên tới trường phố chu văn an để thắp nén hương tưởng niệm ông.
Theo Đại Việt sử cam kết toàn thư, đường chu văn an "tính cương cứng nghị, trực tiếp thắn, sửa mình trong sạch, không mong lợi lộc". Ông trong nhà đọc sách, học vấn tinh thông, khét tiếng gần xa, "học trò đầy cửa, thường sẽ có kẻ đỗ đại khoa".
Người thầy "Vạn cầm cố sư biểu"- chuẩn mực muôn thuở của Việt Nam
Thầy phố chu văn an hiệu là Tiều Ẩn – tự là Linh Triệt, thuỵ là Văn Trinh. Sinh ngày 25 tháng 8 năm Nhâm Thìn niên hiệu Trùng Hưng thứ 2 (1292) tại xóm Văn, xã quang quẻ Liệt, huyện Thanh Trì (nay thuộc thành phố Hà Nội). Phụ thân là Chu Văn Thiện, mẹ là Lê Thị Chuân.Thuở nhỏ sớm có nghị lực, học hết sức giỏi, nghiêm khắc sửa mình, cương trực thẳng thắn, không màng danh lợi. (Theo thần tích tại quê Thanh Liệt – Thanh Trì - Hà Nội, ông đỗ Tiến sỹ năm 12 tuổi).
Mặc dù đỗ đạt cao nhưng ông không ra làm quan liêu mà ở nhà đọc sách và dạy học tại buôn bản Văn. Trường Huỳnh Cung của thầy là mẫu nôi đào tạo và giảng dạy hiền tài khắp xa gần. Bao gồm học trò là vương vãi tôn, công tử, gồm học trò mặc áo thường xuyên dân, lại có cả học tập trò không phải người phàm tục.Sinh thời, ông được dân chúng tôn là "Vạn cụ sư biểu", nghĩa là fan thầy chuẩn chỉnh mực muôn đời của Việt Nam.
Chu Văn An thường nói với các học trò của thầy rằng: Ta chỉ dạy mang lại các trò làm nguời chứ ko dạy cho các tro làm quan. Học tập trò của thầy nhiều người đỗ đạt cao vẫn giữ đức thanh liêm và làm đề xuất sự nghiệp lớn như: Lê Quát, Phạm Sư Mạnh. Cảm mến tài đức của thầy, vua nai lưng Minh Tông mời thầy về Thăng Long làm tư nghiệp văn miếu và dạy dỗ thái tử học.
Khi Trần Dụ Tông lên ngôi, vua đắm say thích vui chơi, trễ nải việc chính trị, bề tôi nhiều người vi phạm phép nước, đời sống dân chúng khổ cực cơ hàn – sưu cao thuế nặng, bọn gian thần thì lộng quyền hà khắc ức hiếp dân lành. Vận mệnh đất nước ảm đạm bởi lũ quan tham. Thấy được tội ác tầy trời của những kẻ nịnh thần cần phải xử nghiêm để giữ yên kỷ cương phép nước, nhiều lần chu văn an thẳng thắn khuyên vua sửa trị nhưng vua không nghe. Thầy dưng “Thất trảm sớ” xin chém đầu 7 tên nịnh thần nhưng vua bỏ qua không xem xét. ( Mai lâu Đức, Trâu Canh, Bùi Khâm, Văn Hiến, Nguyễn Thanh Lương, trọng điểm Đức Ngưu, Đoàn Nhữ Cẩu).
Đau lòng trước nhân tình, thế thái thầy từ quan, treo nón áo tại cửa Huyền Vũ, về núi Phượng Hoàng, Chí Linh, dựng nhà dạy học, tìm cây thuốc chữa bệnh, làm thơ, viết sách lưu lại lại mang lại hậu thế. Sống thân tùng xanh, trúc biếc, đem tên Tiều Ẩn – ví mình như một tiều phu ẩn dật trong rừng.
Tuy ở chốn lâm tuyền nhưng tấm lòng thầy vẫn đau đáu vận mệnh quốc gia. Và triều đình cũng luôn nhớ một nhân tài mẫu mực. Lúc triều chính có đại sự, bao giờ cũng mời ông về tham dự. Mỗi lần như thế ông đều tâu bày thẳng thắn, hy vọng giữ vững kỉ cương, làm mang lại quốc thái, dân an, thể hiện một nhân cách lớn. Vua thường mang đến người có lễ vật đến nhà ban tặng. Thầy thường từ chối và nếu có nhận lại đem chia cho mọi người.
Năm 1370, Trần Nghệ Tông lên ngôi, thầy tuy tuổi đã cao, vẫn chống gậy về khiếp bái yết. Vua ban chức gì thầy cũng ko nhận. Thầy trở lại nhà riêng ở Phượng Hoàng và mất tại phía trên vào ngày 26 tháng 11 năm Canh Tuất (1370) thọ 79 tuổi.
Vua được tin liền cho quan triều đến tế, đặt tên Thụy là Văn Trinh, hiệu là: Tiều Ẩn Khang Tiết tiên sinh, sắc phong Thượng Đẳng Thần và mang lại phối thờ tại Văn Miếu, ban tiền làm đền thờ ở 27 xã có môn sinh của Chu Văn An. Đây là trường hợp đặc biệt của giới nho sĩ nước nhà.
Gây dựng một nền giáo dục đào tạo đi tới muôn dân
Sau khi thầy mất, học trò làm nhà bên mộ đến cả năm, tế lễ để tỏ lòng thương tiếc thầy. Lịch sử dân tộc tôn vinh thầy là nhà nho có đức nghiệp lớn nhất. Sử thần Ngô Sĩ Liên có lời bàn: “Văn Trinh Công thờ vua thì nói thẳng trước mặt; việc xuất hay xử đều có lí lẽ, rèn đúc nhân tài thành công khanh; cao thượng, tiết tháo, thiên tử cũng ko bắt nổi làm tôi, nét mặt nghiêm nghị mà đạo làm thầy được tôn; lời nói lẫm liệt mà kẻ nịnh phải sợ. Đáng là bậc tôn sư của nhà nho nước nam ta.”
Trong sự nghiệp giáo dục, thầy giáo Chu Văn An có rất nhiều cải bí quyết tiến bộ làm cho đương thời và mãi mãi sau đây ghi nhận với trân trọng. Thầy là người đầu tiên truyền nho giáo của Khổng Tử sang vn thành một đạo hiếm hoi của người việt nam đó là “Hữu giáo vô loại”, có nghĩa là nền giáo dục và đào tạo đi cho tới muôn dân.
Trong khắp những nhà trường của chúng ta ngày nay đa số dạy học sinh theo ý kiến “Học song song với hành” Điều này 700 năm trước thầy chu văn an đã nói: “ Học bắt đầu chỉ là mắt, hành mới tất cả chân. Gồm mắt, có chân new tiến được, tất cả biết bắt đầu làm được, có làm mới biết. Nhưng chiếc biết trong làm mới là chiếc biết thiết thực, loại biết sâu sắc nhất.
Đã hơn sáu thế kỷ, kể từ khi chu văn an qua đời, những tư liệu viết về ông đã thất lạc nhiều, di tích tương quan đến ông cũng cầm cố hình đổi dạng. Thế nhưng, những gì người đời viết về ông còn lại đến lúc này đều là những lời lẽ trân trọng, chí tình về một nhà giáo tài đức vẹn toàn.
